Η Ιστορικός Τέχνης -Αναπληρώτρια Διευθύντρια MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης μιλάει για τη δύναμη της τέχνης στη Vwoman
Της Σοφίας Αποστολίδου
Αν μπορούσε να στείλει ένα μήνυμα μέσω της τέχνης θα ήταν η υποχρέωση των πολιτών να αντιδρούν έμπρακτα σε κάθε αδικία. Στοχεύει μέσω των εκθεμάτων του Μουσείου να ανοίξει ο δημόσιος διάλογος για ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και διακρίσεων.
Εκφράζει την εκτίμηση της στις γυναίκες που σπάνε τη σιωπή τους ανοίγοντας το δρόμο για ένα δικαιότερο αύριο και πιστεύει πως η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός συνειδησιακής ενεργοποίησης και ως μέσo υπέρβασης των δεσμεύσεων.
Μπορεί η πανδημία να κράτησε τα μουσεία κλειστά όμως εκείνη και οι συνεργάτες της δημιούργησαν εργαλεία για το διαμοιρασμό της τέχνης και τη διεξαγωγή on line δράσεων. Ωστόσο ανυπομονεί οι χώροι πολιτισμού να υποδεχτούν για πάλι το κοινό τους , γιατί- όπως χαρακτηριστικά ανέφερε- βλέπουμε καλύτερα όταν βλέπουμε μαζί.
Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο θα προσκαλούσατε κάποιον να ξεναγηθεί στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης;
Η αγάπη, η γνώση, η ευγένεια και η κοινωνική ευαισθησία των ανθρώπων που εργάζονται στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με στόχο να κοινωνήσουν τα εκφραστικά μέσα και να φέρουν τα νοήματα της τέχνης κοντά στους θεατές. Κι αυτά τα χαρακτηριστικά δεν χάνονται στην περίοδο της πανδημίας. Αντίθετα, η υποχρεωτική κοινωνική αποστασιοποίηση κινητοποίησε τους συναδέλφους να επινοήσουν και να εφαρμόσουν μέσα σε ελάχιστο χρόνο νέα εργαλεία επικοινωνίας και διαμοιρασμού του έργου τέχνης με το κοινό, συμμετοχικές δράσεις που θ’ ανανεώσουν πιστεύω σε μεγάλο βαθμό τις πρακτικές μας όταν με το καλό θ’ ανοίξουν και πάλι οι πόρτες των μουσείων.
Χέρια/Φωτιά/Φτερά: είναι το εικαστικό μήνυμα του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο κέντρο της πόλης, στη νότια πύλης της ΔΕΘ, με αφορμή τη 200ή επέτειο από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ποιο εικαστικό έργο του Μουσείο θα χρησιμοποιούσατε για να στείλετε ένα μήνυμα για τα όσα βιώνει η ανθρωπότητα σήμερα και ποιο θα ήταν το μήνυμα αυτό;
Η εικόνα που περιγράφετε οπτικοποιεί μέσω του γραφιστικού σχεδιασμού το επαναστατικό μήνυμα του Ρήγα Φεραίου για την υποχρέωση των πολιτών να αντιδρούν έμπρακτα στην άδικη και καταπιεστική διοίκηση, ένα μήνυμα διαχρονικό και επίκαιρο σε όλες τις εποχές, σε όλα τα καθεστώτα, όταν η δημοκρατία και η δικαιοσύνη απειλούνται.
Ένα σύγχρονο μουσείο οφείλει να έχει στην ατζέντα του και να θέτει στο δημόσιο διάλογο ζητήματα δημοκρατίας, ανθρώπινων δικαιωμάτων και διακρίσεων. Επίσης να καλλιεργεί ένα κριτικό βλέμμα τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, μέσω των συλλογών, των εκθέσεων και των προγραμμάτων του.
Εάν ανατρέξετε στην ιστορία των εκθέσεων και των δράσεων που πραγματοποιήσαμε όλα τα χρόνια στους φορείς που συναποτελούν την πλατφόρμα του MOMus θα διαπιστώσετε την κοινωνική αντίληψη για το ρόλο μας. Να αναφέρω ενδεικτικά την τελευταία έκθεση στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης πριν μας κλείσει η πανδημία: «Βαλ’τους Χ. Ο Μαύρος Χάρτης της Ρατσιστικής Βίας» που συνδιοργανώσαμε μαζί με το Ιδρύμα Ρόζα Λούξεμπουργκ και την Humanrights360, ενώ από το πρόσφατο παρελθόν νομίζω ότι ξεχωρίζουν οι εκθέσεις «Διαιρεμένες Μνήμες 1940 – 1950», αλλά οι θεσμικές διοργανώσεις όπως η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και η Photobiennale Θεσσαλονίκης που αγγίζουν και αναδεικνύουν πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα.
Δεν είναι να εύκολο να ξεχωρίσω ένα έργο που να συμπυκνώνει τα παραπάνω. Θα πρότεινα όμως να ξαναδούμε με σημερινό βλέμμα τα δύο έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη από τη Συλλογή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που ανήκουν στη σειρά με τίτλο «Μάθημα Ιστορίας – Τα κάτω άκρα», έργα φτιαγμένα το 1996 για να επανεκτιμήσουμε τη σημασία του κριτικού ρεαλισμού στις μέρες μας.
Πιστεύετε ότι η σύγχρονη γυναίκα απολαμβάνει ισότητα ή πέφτει θύμα της έμφυλης διάκρισης;
Προφανώς έχουν γίνει τεράστια βήματα από το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ’70 μέχρι σήμερα για την εξίσωση των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων, ωστόσο η ίδια η δομή της κοινωνίας που ορίζει ασύμμετρες θέσεις ως προς την οικονομική και πολιτική ισχύ γεννά συνεχώς διακρίσεις με αποτέλεσμα να παρατηρούνται συχνά φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας.
Απόδειξη η πρόσφατη έκρηξη του κινήματος #MeToo με καταγγελίες και στη χώρα μας που απελευθέρωσε ένα συσσωρευμένο φορτίο τραυματικής μνήμης και εμπειρίας σε σχέση με την εργασιακή, σεξουαλική και ψυχική κακοποίηση.
Ίσως η περίοδος του αναγκαστικού εγκλεισμού που διανύουμε μας επέτρεψε να σταθούμε απέναντι στα τραύματα, να τα ψηλαφίσουμε και να απορρίψουμε τη σιωπή ως μέσο θεραπείας. Όπως φανερώνουν τα ίδια τα περιστατικά, η άσκηση βίας δεν περιορίζεται στις γυναίκες, ακόμη κι αν εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα σ’ εκείνες. Έχει να κάνει με την ουσία των εξουσιαστικών σχέσεων και του αισθήματος ατιμωρησίας που απολάμβαναν μέχρι πρόσφατα όσοι διέθεταν ισχύ.
Αισθάνομαι μεγάλη εκτίμηση και θαυμασμό για τις γυναίκες και τους άνδρες από το χώρο του αθλητισμού, της τέχνης και της εκπαίδευσης που κατάφεραν να ξεπεράσουν την καθήλωση και να προχωρήσουν στην καταγγελία των πράξεων βίας που υπέστησαν ανοίγοντας έτσι το δρόμο σ’ ένα δικαιότερο μέλλον, όπου η εξουσία του ισχυρότερου θα πάψει ν’ αποτελεί άλλοθι για την επιβολή της θέλησής του στον πιο αδύναμο.
Κι εδώ η τέχνη έρχεται να παίξει το δικό της ρόλο, ως μοχλός συνειδησιακής ενεργοποίησης και υπέρβασης των όρων που εμποδίζουν την ελεύθερη έκφραση.
Ποιο έργο τέχνης του Μουσείου θα χρησιμοποιούσατε για να στείλετε ένα μήνυμα για την γυναίκα του 2021;
Τα «Φτερά» του Παύλου, έργο του 1970, φτιαγμένο από κομμένες λωρίδες χαρτιού αφίσας. Η απόσπαση ενός ευτελούς υλικού από το χώρο της διαφήμισης, της επικοινωνίας και της κατανάλωσης και η μεταμόρφωσή του σε πλαστικό μέσο εικαστικής απόδοσης της ανάτασης και ελευθερίας είναι –πιστεύω- ένα αισιόδοξο μήνυμα για το πώς μπορούμε να επεξεργαστούμε το περιεχόμενο των αισθήσεων και των εμπειριών μας, έτσι ώστε να υπερβούμε τις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς που μας κρατούν καθηλωμένους σ’ ένα οδυνηρό παρόν.
Το ΜOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης χρησιμοποίησε σε συνεργασία με το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών την πιλοτική εφαρμογή “MindsEye Ψηλαφώντας Την Τέχνη”, που έδωσε προσβασιμότητα στην εμπειρία της τέχνης σε άτομα με οπτική αναπηρία.
Ποιους άλλους φραγμούς ονειρεύεστε να ξεπεράσει η σύγχρονη τέχνη;
Η οπτική αναπηρία δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους που έχουν περιορισμένη όραση. Αντίθετα, με τη φιλοξενία του προγράμματος MindsEye αντιληφθήκαμε ίσως καλύτερα τους δικούς μας περιορισμούς, ή τις δικές μας αγκυλώσεις στον τρόπο που προσεγγίζουμε τα έργα τέχνης. Πόσο λίγο επιστρατεύουμε τις υπόλοιπες αισθήσεις μας και πόσο αποκλείουμε το ίδιο μας το σώμα από την επαφή με το έργο τέχνης.
Επίσης στην εποχή μας συμβαίνει το εξής παράδοξο: ενώ η εικόνα γίνεται όλο και πιο κυρίαρχη στην ψηφιακή κουλτούρα, εντούτοις μειώνεται η ικανότητα κριτικής πρόσληψης και αποκωδικοποίησής της. Όλοι μας έχουμε ανάγκη από μια εκπαίδευση στον οπτικό γραμματισμό και η πρόσφατη εμπειρία των προγραμμάτων που υλοποιήσαμε στο MOMus μέσα στην πανδημία με κάνουν να πιστεύω ότι βλέπουμε καλύτερα όταν βλέπουμε μαζί, όταν διαθέτουμε χρόνο και διασφαλίζουμε εκείνες τις συνθήκες που μας επιτρέπουν να μοιραστούμε ελεύθερα αυτό που συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία, ιστορία και ψυχοσύνθεση.
Το κοινωνικό πλαίσιο είναι εξαιρετικά ισχυρό στην εμπειρία του έργου τέχνης και αυτό θα επιθυμούσα να ενισχύσουμε στο μέλλον.
«Οπτικοποιώντας την ανθρωπότητα» είναι η πρώτη ελληνική εικαστική έκθεση που σχεδιάστηκε για ψηφιακό περιβάλλον από το Δίκτυο Μουσείων Σύγχρονου Πολιτισμού. Πως θα οπτικοποιούσατε εσείς την ανθρωπότητα σήμερα.
Με τον τρόπο που ξέρω καλύτερα, μέσα από τα μάτια, το λόγο και το έργο των καλλιτεχνών, το βλέμμα της επιμέλειας. Προσπαθώ να το κρατώ ενεργό και ανήσυχο. Μ’ ενδιαφέρουν οι αντιφάσεις, τα κενά, η λοξή οπτική, η έρευνα, η αφοσίωση.
Το κοινό μπορεί να περιηγηθεί στη διαδικτυακή έκθεση μέσω του παρακάτω συνδέσμου:https://res.momus.gr/el/network-of-contemporary-culture-museums-gr
Πως μπορεί να συνεχίσει η τέχνη να έρχεται κοντά στο κοινό εν μέσω πανδημίας; Θα δούμε κάτι να αλλάζει στην τέχνη μετά το πέρας της πανδημίας, για παράδειγμα μήπως είναι πιθανόν να γεννηθεί ένα νέο κύμα τέχνης;
Με τα διαδικτυακά προγράμματα, τα μαθήματα, τα σεμινάρια, τις ξεναγήσεις, τις συμμετοχικές δράσεις από απόσταση, από την οθόνη, όπως μάθαμε τους τελευταίους μήνες. Κάποια στιγμή φοβήθηκα την κούραση που προκαλούν αυτού του είδους οι πρακτικές, αλλά φαίνεται ότι η ανάγκη της επικοινωνίας με κάθε τρόπο υπερτερεί.
Η εποχή που διανύουμε είναι πρωτοφανής, δε νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις, ίσως μόνο να στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρελθόν για να δούμε πως αντιμετωπίστηκαν παρόμοιες συμφορές και τι άλλαξε στην πορεία.
Σίγουρα οι έντονες εμπειρίες και κυρίως η συνειδητοποίηση της τρωτότητας γονιμοποιούν την καλλιτεχνική αναζήτηση. Έχω την αίσθηση ότι όλοι θα αναζητήσουμε αυτό που στερηθήκαμε, την ανθρώπινη επαφή, τα ταξίδια, ό,τι θεωρούσαμε δεδομένο και τώρα το χάσαμε.
Ανυπομονώ ν’ ανοίξουν οι κινηματογράφοι, τα θέατρα, τα μουσεία, να ξαναβρεθούμε σε χώρους πολιτισμού που τόσο μας έλειψαν, αλλά και στο δρόμο, τις πλατείες, τα καφέ, την αγορά. Δεν ξέρω αν θα γεννηθεί ένα καινούργιο κύμα στην τέχνη, ίσως χρειάζεται χρόνος για να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές, αλλά πιστεύω ότι θα ενισχυθούν τα συμμετοχικά σχήματα τόσο με τη φυσική όσο και με τη διαδικτυακή παρουσία και ελπίζω ότι θα βελτιωθούν κάποια δεδομένα, ώστε να προστατευτεί η αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα των εργαζομένων στον κλάδο του πολιτισμού, τώρα που συνειδητοποιήσαμε πλέον την κοινωνική ανάγκη της τέχνης πολύ περισσότερο από παλιά.
Φωτογράφος κεντρικής φωτογραφίας: Αμάντα Πρωτίδου / ΚΟΘ
