Ποια είναι τα κοινά σημάδια μιας υγιούς και ποια μιας δυσλειτουργικής οικογένειας και τι αντίκτυπο έχουν παράγοντες και των δύο μοντέλων στην ψυχολογία των μελών.
Της Δέσποινας Δριβάκου*
Ο ορισμός της δυναμικής της οικογένειας είναι το σχήμα των σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων των μελών της οικογένειας που περιλαμβάνει πολλά προαπαιτούμενα στοιχεία (οικογενειακές ρυθμίσεις, ιεραρχίες, κανόνες και πρότυπα οικογενειακών αλληλεπιδράσεων). Κάθε οικογένεια είναι μοναδική στα χαρακτηριστικά της. Έχοντας αρκετές χρήσιμες και μη βοηθητικές δυναμικές. Η δυναμική της οικογένειας θα επηρεάσει τελικά τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι βλέπουν τον εαυτό τους/τους άλλους και τον κόσμο. Θα επηρεάσει επίσης τις σχέσεις/συμπεριφορές τους και τη μελλοντική τους ευημερία.
Τα «θύματα» παιδιά που μεγαλώνουν σε μια δυσλειτουργική οικογένεια είναι αθώα και δεν έχουν κανένα απολύτως έλεγχο στο τοξικό περιβάλλον της οικογενειακής ζωής τους. Μεγαλώνουν με πολλαπλές συναισθηματικές πληγές που προκαλούνται από επαναλαμβανόμενα τραύματα και πόνο από τις πράξεις, τα λόγια και τις συμπεριφορές των γονιών τους. Τελικά, θα έχουν διαφορετική ανάπτυξη και ανατροφή του ατομικού τους εαυτού. Τα επηρεαζόμενα άτομα θα αναλάβουν και πάλι διάφορους γονικούς ρόλους αντί να απολαμβάνουν την παιδική τους ηλικία, κάτι που τελικά θα έχει μια επιβλαβή επίδραση που θα επεκταθεί στην ενήλικη ζωή τους. Οι θύματα ως ενήλικες τείνουν να επιχειρούν να ξεφύγουν από τον πόνο του παρελθόντος που επαναφέρει στο προσκήνιο το τραύμα, ασκώντας πιο καταστροφικές συμπεριφορές, όπως την αύξηση της χρήσης αλκοόλ, η κατάχρηση ουσιών ή επανάληψη της κακομεταχείρισης που τους έγινε.
Άλλοι είχαν νιώσει εσωτερικές συγκρούσεις και συναισθήματα χωρίς να συνειδητοποιήσουν τους λόγους πίσω από αυτό. Συχνά αναφέρουν δυσκολίες στη δημιουργία και διατήρηση φιλικών σχέσεων, τη διατήρηση μιας θετικής αυτοεκτίμησης, την αγωνία να εμπιστευτούν τους άλλους, την αγωνία στην απώλεια ελέγχου και την άρνηση των συναισθημάτων της πραγματικότητάς τους. Συνήθως οι υγιείς οικογένειες τείνουν να επιστρέφουν στην κανονική τους λειτουργία μετά την παρέλευση μιας κρίσης της οικογενειακής ζωής. Αντίθετα, σε μια δυσλειτουργική οικογένεια, τα προβλήματα τείνουν να είναι μακροχρόνια και τα παιδιά δεν καλύπτουν τις προηγούμενες ανάγκες τους. Ως εκ τούτου, η αρνητική, παθολογική συμπεριφορά των γονέων τείνει να κυριαρχεί ακόμη και στη ζωή των ενηλίκων αλλά και των παιδιών.
Οι υγιείς οικογένειες δεν είναι πάντα ιδανικές ή τέλειες. Μπορεί σπάνια να διαθέτουν ορισμένα από τα χαρακτηριστικά μιας δυσλειτουργικής οικογένειας. αλλά όχι για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Χαρακτηριστικά υγιών οικογενειών
1) Επιτρέπουν και αποδέχονται τις συναισθηματικές εκφράσεις του χαρακτήρα και των ενδιαφερόντων των ατόμων
2) Τηρούνται προφανείς και συνεπείς κανόνες στην οικογένεια και τα όρια μεταξύ των ατόμων
3) Συνεπής μεταχείριση των μελών με σεβασμό και οικοδόμηση ενός επιπέδου ευελιξίας για την κάλυψη των αναγκών των ατόμων
4) Όλα τα μέλη της οικογένειας νιώθουν ασφάλεια (χωρίς φόβους)
5) Οι γονείς φροντίζουν τα παιδιά τους (δεν περιμένουν από τα παιδιά τους να αναλάβουν τις γονικές τους ευθύνες)
6) Οι ευθύνες που δίνονται από τους γονείς στα παιδιά είναι κατάλληλες για την ηλικία τους, ευέλικτες και επιεικείς στα λάθη ενός παιδιού
7) Η τελειότητα είναι ανέφικτη, μη ρεαλιστική, εκτός από δυνητικά θαμπή και στείρα
Θεωρία Οικογενειακών Συστημάτων
Η «Οικογενειακή Θεωρία Συστημάτων», σε αντίθεση με την «Παραδοσιακή Ατομική Θεραπεία», αντιμετωπίζει τα προβλήματα με πιο κυκλικό τρόπο. Αυτή η θεωρία έχει μια «συστημική προοπτική» και όχι έναν «γραμμικό τρόπο», με τον οποίο κάθε άτομο στην οικογένεια επηρεάζει τα άλλα. Η άποψη κάθε μέλους της οικογένειας είναι έγκυρη και υπάρχει σεβασμός στις αντιλήψεις
Η κατανόηση των οικογενειακών προβλημάτων απαιτεί την αξιολόγηση πολλών προτύπων αλληλεπιδράσεων στο πλαίσιο του οικογενειακού συστήματος, με έμφαση στο τι συμβαίνει και όχι στο γιατί συμβαίνει. Είναι σημαντικό τα μέλη του συστήματος να μην κατηγορούν ένα άτομο για τη δυσλειτουργική δυναμική και να προσπαθήσουν να βρουν εναλλακτικές λύσεις. Είναι αναγκαία η έγκαιρη αναγνώριση των σημάτων της δυσλειτουργικής οικογένειας. Ωστόσο, πολλές οικογένειες διστάζουν να πιστέψουν ή να αποδεχτούν ότι αποτελούν μέρος αυτού που περιγράφεται ως δυσλειτουργική οικογένεια.
Κοινά σημάδια μιας δυσλειτουργικής οικογένειας
1) Έλλειψη εν συναίσθησης, σεβασμού και ορίων προς τα μέλη της οικογένειας
2) Δανεισμός ή καταστροφή προσωπικών αγαθών χωρίς συναίνεση
3) Παραβίαση της ιδιωτικής ζωής χωρίς άδεια
4) Ακραία σύγκρουση και εχθρότητα στο οικογενειακό περιβάλλον (λεκτική και σωματική επίθεση) μεταξύ επιθέσεων γονέα-παιδιού ή αδερφού-αδερφού μεταξύ τους.
5) Αντιστροφή ρόλων ή σύγχυση ρόλων: τόσο ο γονέας όσο και το παιδί αλλάζουν τους ρόλους τους
6) Οι περιορισμένες φιλίες και οι σχέσεις με τους εξωτερικούς οδηγούν σε απομόνωση της οικογένειας
7) Μυστικότητα, άρνηση, άκαμπτοι κανόνες
8) Τελειομανία και μη ρεαλιστικές προσδοκίες από τα παιδιά. Η προσδοκία των γονιών ξεπερνά τις δεξιότητες των παιδιών τους
9) Συναισθηματική, λεκτική κακοποίηση, γελοιοποίηση της συμπεριφοράς και ενοχοποίηση κάθε μέλους της οικογένειας
10) Καταπνιγμένη ομιλία και συναίσθημα. (Δεν επιτρέπουν στα παιδιά τους να έχουν τη δική τους γνώμη και ούτε αποδέχονται το συναίσθημα της λύπης ή της ευτυχίας).
11) Χρησιμοποιώντας τα παιδιά ως όπλα το ένα εναντίον του άλλου με πρόθεση την εκδίκηση του άλλου γονέα
12) Η συναισθηματική αγάπη και η υποστήριξη υπό όρους είναι συνήθως παθολογικές
Συνεχίζεται..
Βιβλιογραφία
-Minuchin S. (1974), Families and Family Therapy, Harvard University Press, Cambridge, Mass
-Dwight Lee Wolter (1995) ,Forgiving our Parents : For Adult Children for Dysfunctional Families
Δέσποινα Δριβάκου
Ψυχολόγος Msc, Phd.c
EFT couple therapist
Life Θεραπεύτρια Coach, NLP Master Pr.
Συστημική/Oικογενειακή Θεραπεύτρια
